ابطال برگ تشخیص و مرجع صالح برای اعتراض

مقدمه
سال‌هاست بسیاری از مالکان پس از دریافت برگ تشخیص اراضی ملی سردرگم می‌مانند که اعتراض خود را باید در کدام مرجع مطرح کنند: کمیسیون ماده ۵۶؟ هیئت ماده واحده؟ دادگاه شهرستان؟
در حالی‌که پاسخ امروز، با توجه به تغییرات قانونی و آرای وحدت رویه اخیر، با گذشته تفاوت اساسی دارد. این مطلب، بر اساس آخرین قوانین، آرای قضایی و رویه عملی، مسیر درست و قطعی ابطال برگ تشخیص را توضیح می‌دهد. 

1- روند تغییر مراجع قانونی اعتراض به برگ تشخیص

 از سال ۱۳۴۶ تا امروز، مرجع رسیدگی به اعتراضات مربوط به برگ تشخیص چند بار دستخوش تغییر شده است. ابتدا کمیسیون ماده ۵۶ در فاصله سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۶۷ مرجع اصلی رسیدگی در شهرستان‌ها بود؛ آرای آن در آغاز قطعی محسوب می‌شد اما بعدها امکان اعتراض به آنها در دیوان عدالت اداری پیش‌بینی شد. پس از آن، در دوره ۱۳۶۷ تا ۱۳۹۴، رسیدگی به اعتراضات بر عهده هیئت ماده واحده قرار گرفت. آرای این هیئت قابل اعتراض در دادگاه عمومی شهرستان محل وقوع ملک و سپس قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان بود.
اما از ۲۴ تیر ۱۳۹۴ به بعد، با استناد به قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی مصوب ۱۳۸۹ و همچنین رأی وحدت رویه شماره ۷۵۰ دیوان عالی کشور (۱۳۹۵)، رسیدگی به اعتراضات جدید نسبت به برگ تشخیص منحصراً در شعب ویژه دادگاه‌های مرکز استان انجام می‌شود و هیئت‌های ماده واحده شهرستان عملاً منحل شده‌اند. 

2- راهنمای تعیین مرجع صالح اعتراض در نظم حقوقی کنونی

 در حال حاضر، مرجع رسیدگی به اعتراض نسبت به برگ تشخیص بسته به زمان صدور برگ یا زمان شروع رسیدگی متفاوت است. برای برگ‌های تشخیصی که از ۲۴ تیر ۱۳۹۴ به بعد صادر شده‌اند، تنها مرجع صالح، شعب ویژه دادگاه‌های مرکز استان است و متقاضی باید دادخواست خود را در همین شعب طرح کند.
در مقابل، پرونده‌های قدیمی که پیش از سال ۱۳۹۴ در هیئت ماده واحده مطرح شده‌اند، همچنان در همان هیئت‌های شهرستان رسیدگی می‌شوند تا تکلیف آن‌ها مشخص گردد.
همچنین، اعتراض به آرای قدیمی صادره از هیئت ماده واحده یا کمیسیون ماده ۵۶ کماکان در صلاحیت دادگاه عمومی شهرستان محل وقوع ملک است و رأی این دادگاه نیز قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان خواهد بود. 

3- اشخاص ذی‌نفع در اعتراض به برگ تشخیص 

 هر شخصی که تصرف فعلی در زمین داشته باشد یا بتواند اثبات کند پیش از اسفند ۱۳۶۵ مالک، قائم‌مقام مالک یا بهره‌بردار قانونی بوده است، ذی‌نفع محسوب شده و حق اعتراض به برگ تشخیص را دارد.
نکته مهم اینکه انتقال بعدی ملک مانع اعتراض نیست؛ بنابراین اگر زمین پس از صدور برگ تشخیص خرید و فروش شده باشد، خریدار جدید نیز حق طرح اعتراض خواهد داشت. 

4- مستندات معتبر برای اثبات مالکیت و احیاء 

 برای موفقیت در دعوای ابطال برگ تشخیص، لازم است دو موضوع اساسی را به اثبات برسانید: نخست، مالکیت یا حق بهره‌برداری قدیمی از زمین که می‌تواند با اسناد رسمی یا عادی قدیمی، اسناد خالصجات و اصلاحات ارضی، نسق زراعی و نیز شهادت شهود مطلع و مسن اثبات شود. دوم، باید نشان دهید که احیاء و آبادانی زمین پیش از اسفند ۱۳۶۵ انجام شده است. در این بخش، مهم‌ترین و معتبرترین دلایل شامل عکس‌های هوایی سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۴۶ است که قانون نیز آنها را دلیل رسمی می‌شناسد و کارشناس رسمی می‌تواند از طریق تفسیر این تصاویر، احیاء بودن زمین را تأیید کند. علاوه بر این، نظریه کارشناس رسمی منابع طبیعی، تحقیقات محلی و معاینه محل توسط قاضی از جمله دلایل مؤثر در اثبات احیاء و سابقه بهره‌برداری محسوب می‌شوند. 

5-فرآیند دادرسی در شعبه ویژه مرکز استان

فرآیند دادرسی در شعبه ویژه مرکز استان به این ترتیب است: ابتدا دادخواست ابطال برگ تشخیص با ذکر دلایل و درخواست ارجاع به کارشناس تنظیم و به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مرکز استان تقدیم می‌شود. سپس وقت رسیدگی در شعبه ویژه تعیین شده و پرونده به کارشناس رسمی منابع طبیعی ارجاع می‌گردد تا مدارک، عکس‌های هوایی و سایر مستندات را بررسی و نظر تخصصی خود را ارائه کند. پس از آن، جلسات دادگاه برگزار شده و در صورت نیاز شهادت شهود استماع می‌شود. در پایان، قاضی شعبه ویژه رأی نهایی را صادر می‌کند و این رأی قابلیت تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان را دارد. 

برای مطالعه در خصوص برگ تشخیص منابع طبیعی و ارزش اثباتی آن، اینجا کلیک کنید